tel
İlk Nitelikler.
(Diccionario filosófico) :
(Os. Havâs-ı evveliyye. Fr. Qualites premieres). Nesnelerin onlarsız tasarlanamayacağı nitelikler... Yoklukları varlığı yok etmeyen nitelikler'i dilegetiren ikincil nitelikler (Os. Havâs-ı taliyye, Fr. Qualites secondaires) deyimi karşılığında ve birincil nitelikler deyimiyle anlamdaş olarak kulanılır. bkz. Nitelik.
Kartel.
(Diccionario filosófico) :
(Os. Mukavelename, Fr. Cartel). Şirketler arasında rekabeti ortadan kaldırmak ve böylelikle daha çok kâr etmek amacıyle gerçekleştirilen anlaşma... Anamalcı ekonominin geliştirici gücü olan serbest rekabet ilkesi, zamanla, tam karşıtı olan tekelciliğe dönüşmüştür. Anamalcı üreticiler tekeller kurarak fiyatları diledikleri çizgide tutmak imkânını elde etmişlerdir. Kartel, telekciliğin gelişmiş biçimlerinden biridir. Kartel birliği üyeleri fiyat, satış koşulları, pazarların paylaşılması, her birinin üreteceği mal sayısı gibi en önemli ticaret ilkelerinde anlaşmış olarak tüketicinin karşısına çıkarlar. Bu birleşme, üyelerini serbest rekabetin zararlarından korur ve çeşitli girişimleri tüketiciye karşı güçlendirir.Kartel birliği üyelerinin ürettikleri malı gerekseyen piyasa, kartel fiyatına boyun eğmek zorundadır. Tekeller, birliğe girmeyen girişimleri çökerterek, anamalı büsbütün yoğunlaştırırlar. bkz. Tekelci Anamalcılık, Tekelcilik.
Niceliktern Niteliğe Geçiş.
(Diccionario filosófico) :
Bir nesnenin niceliksel değişimi o nesnenin niteliğini de değiştirir. Örneğin bir elektromanyetik dalganın uzunluğunu değiştirerek onu enfraruj ya da ültraviyole ışını yapmak mümkündür. Kimyasal bir cismin içindeki molekül sayısını değiştirmekle o cismi başka bir cisim haline dönüştürmek olağandır. Nicelik ve nitelik birbirleriyle sıkıca bağımlıdırlar. Her nesne, belli niceliksel durumuna göre belli bir nitelik alır. Örneğin su, 0 derecede katı, 0-100 derece arasında sıvı, 100 dereceden sonra gazdır. Evrim sürecinde doğasal ve toplumsal bütün nitelikler nicelik değişmeleri sonunda meydana gelirler, buna karşı nitelik değişmeleri de nicelik değişmelerini gerçekleştirirler. Örneğin yeni bir makine (nitelik) üretimi arttırır (nicelik), üretimin artması (nicelik) daha yeni bir makineyi (nitelik) gerektirir, daha yeni bir makine de (nitelik) üretimi daha çok arttırır (nicelik). Bu örnekte, üretimin artmasıyle gereksenen yeni makine nicelikten niteliğe geçişi, yeni makineyle elde edilen daha çok üretim nitelikten niceliğe geçişi açıklamaktadır. Doğal ve toplumsal bütün olgular bu evrensel yasayla evrimlerini sürdürmektedirler. Bu evrim, yukardaki örnekte açıkça görüldüğü gibi, daima daha üstün bir aşamada gerçekleşen sarmal bir evrimdir. Nicelik değişmeleri, olgunlaştıkları anda birdenbire sıçrayarak nitelik değişmelerini gerektirir (evrim ve devrim). Buna karşı yeni niteliğin değişmeleri de yeni niceliksel değişmeleri gerektirir (devrim ve evrim). bkz. Nicelik, Evrim ve Devrim, Evrim, Nitelikten Niceliğe geçiş. Eytişimsel Özdekçilik.
Nitelik.
(Diccionario filosófico) :
(Os. Keyfiyet, Fr. Qualite, Al. Qualitaet, İng. Quality, İt. Qualita). Ölçülmeden duyulan özellik... Bir nesnenin duyulan, ama ölçülemeyen yanları o nesnenin niteliklerini verir. Nesneler çeşitli varlık biçimleri içindedirler, bu varlık biçimleri onların özel nitelikleridir. Niceliğin ölçmek ve saylmakla anlaşılmasına karşı, nitelik gözlemle anlaşılır. Diyalektik anlayış, nitelikle niceliğin sıkı bağlılıklarını ortaya koymuştur. Nicelikle nitelik birbirlerine öylesine bağlıdırlar ki, nicelik olmadan nitelik ve nitelik olmadan nicelik belirlenemez. Örneğin, güzel; ya az güzel, ya çok güzel, ya daha güzeldir. Üç sayısı, ya elmadır, ya kalemdir, ya inektir. Bir molekül içinde o molekülün elemanları belli oranda birleşmişlerdir, bu oranı değiştirirsek molekülün niteliği de değişir. Bilimsel anlayış nitelikle niceliği birlikte kavrar. Çünkü nicesel değişmeler nitesel değişmeler de nicesel değişmeleri meydana getirirler. bkz. Nicelik, Nitelikten Niceliğe Geçiş, Nicelikten Niteliğe Geçiş, Eytişimsel Özdekçilik.
Nitelikten Niceliği Geçiş.
(Diccionario filosófico) :
Bir nesnenin niteliksel değişiklii o nesnenin niceliksel değişikliğini gerektirir. Bu gerçek, doğal olaylarda olduğu kadar toplum olaylarında da böyledir. Örneğin, bir makine (nitelik) üretimi artırır (nicelik), üretimin artması da yeni bir makineyi gerektirir (nicelikten niteliğe geçiş), bu yeni makine de üretimi daha çok artırır (nitelikten niceliğe geçiş). Her devrim bir evrim sürecinde, her evrim de bir devrim sürecinde gerçekleşir. Diyalektik anlayış, nitelikle niceliğin karşılıklı ilişkileri içinde birbirlerine olan etki ve bağlılıklarını ortaya koymuştur. bkz. Nicelikten Niteliğe Geçiş, Nitelik, Evrim ve Devrim, Eytişimsel Özdekçilik.